ทำไมคาเฟอีนช่วยทำให้เราตื่นตัว
เราบริโภคคาเฟอีนมากกว่า 1แสนเมตริกตันต่อปีทั่วโลกนั่นเทียบเท่ากับน้ำหนักของหอไอเฟลรวมกันถึง 14ต้น คาเฟอีนที่บริโภคกันส่วนใหญ่อยู่ในชาและกาแฟหรือในรูปแบบอื่นเช่นน้ำอัดลม,ช็อคโกแลต,คาเฟอีนอัดเม็ด,หรือแม้แต่เครื่องดื่มที่ผ่านกระบวนการ Decafหรือเครื่องดื่มปราศจากคาเฟอีนนั้นก็ยังมีคาเฟอีนหลงเหลืออยู่ 1-20% เลยทีเดียว
คาเฟอีนช่วยให้เรารู้สึกสดชื่น ตื่นตัว กระปรี่กระเปร่าถึงแม้ว่าเราอาจจะพักผ่อนไม่เพียงพอ มันเพิ่มความดันเลือดและอาจจะทำให้เรารู้สึกกระวนกระวาย คาเฟอีนจึงถือว่าเป็นยาชนิดหนึ่งที่นิยมใช้กันอย่างแพร่หลายทั่วโลก
แล้วมันช่วยให้เราตื่นตัวอย่างไร?
คาเฟอีนมีหน้าที่กระตุ้นระบบประสาทส่วนกลางสำหรับร่างกายมนุษย์ มันทำให้เราตื่นตัวโดยการไปปิดกั้นโมเลกุลหลักในร่างกายที่ใช้สำหรับทำให้เราง่วงและหลับซึ่งสารนี้เรียกว่า “อะเดโนซีน(Adenosine)” ร่างกายของมนุษย์ต้องการพลังงานอย่างคงที่ซึ่งได้รับจากการแตกตัวของโมเลกุลที่มีพลังงานสูงเรียกว่า ATP ในระหว่างกระบวนการนี้มันจะปลดปล่อยอะเดโนซีนออกมา
เซลล์ประสาทในสมองจะมีตัวรับที่มีขนาดพอดีกับโมเลกุลของอะเดโนซีน เมื่ออะเดโนซีนเข้ามาเชื่อมกับตัวรับ มันจะกระตุ้นการไหลของปฏิกิริยาทางชีวเคมีทำให้เซลล์ประสาทเกิดความเชื่องช้าและชลอการปล่อยโมเลกุลที่ส่งสัญญาณสำคัญไปสู่สมองหรือเรียกง่ายๆคือเราจะรู้สึกง่วงนอน
ในขณะที่คาเฟอีนหรือที่เรียกกันว่าศัตรูของตัวรับอะเดโนซีนมันจะไปขัดขวางกระบวนการเชื่อมของอะเดโนซีนกับตัวรับในระบบประสาทและเนื่องจากคาเฟอีนและอะเดโนซีนมีโครงสร้างโมเลกุลที่คล้ายกัน มันมีลักษณะใกล้เคียงกันมากจนคาเฟอีนสามารถเข้าไปแทนที่อะเดโนซีนที่ตัวรับ สรุปคืออะเดโนซีนจะยับยั้งระบบประสาทของเราทำให้ง่วงนอนแต่คาเฟอีนจะป้องกันตัวที่ทำให้เราง่วงนอน
นอกจากนั้นเมื่อคาเฟอีนมาแทนที่อะเดโนซีนที่ตัวรับจะทำให้ร่างกายสามารถหลั่งสารโดปามีน(สารที่ช่วยกระตุ้นความสุข) ยังมีรายงานที่แสดงให้เห็นว่าผลของคาเฟอีนต่ออะเดโนซีนและโดปามีนมีผลดีระยะยาวต่อสุขภาพเช่นกัน เพราะมันช่วยลดอันตราการเกิดโรคต่างๆเช่น โรคพาร์คินสัน,อัลไซเมอร์,มะเร็งบางชนิดและยังช่วยเพิ่มความสามารถในการเผาผลาญไขมัน ทำให้สมาคมการกีฬาคิดว่าสารคาเฟอีนนี้ทำให้เกิดความไม่เท่าเทียมสำหรับการแข่งกีฬาจึงตั้งขีดจำกัดสำหรับการบริโภคคาเฟอีนไว้
อย่างไรก็ตามแน่นอนว่าคาเฟอีนไม่ได้มีแต่ผลดีถึงแม้ว่ามันอาจจะช่วยคุณให้รู้สึกกระปรี่กระเปร่าแต่มันเพิ่มอัตราการเต้นของหัวใจและความดันเลือดทำให้เราปวดปัสสาวะบ่อยขึ้นหรืออาจจะเกิดอาการท้องร่วงและอาจเกิดอาการการนอนไม่หลับและวิตกกังวล
สิ่งที่ต้องกังวลอีกข้อคือ หากเราบริโภคคาเฟอีนมากไปและตัวรับอะเดโนซีนถูกปิดกั้นโดยคาเฟอีนบ่อยๆ ร่างกายเราจะสร้างตัวรับเพิ่มเพื่อให้เพียงพอที่จะรับอะเดโนซีนเพื่อให้อะเดโนซีนสามารถทำงานได้ตามปกติ นั่นเป็นสาเหตุที่เราต้องบริโภคคาเฟอีนเพิ่มขึ้นไปเรื่อยๆเพื่อที่จะรู้สึกกระชุ่มกระชวยเหมือนทุกครั้ง
และเป็นอีกเหตผลหนึ่งหากเราหยุดบริโภคคาเฟอีนโดยทันทีเราอาจจะรู้สึกอารมณ์เสียบ่อย โมโหง่าย เหนื่อยล้า แต่ภายในอีกไม่กี่วันตัวรับที่ถูกสร้างขึ้นเพิ่มจะหายไปเนื่องจากร่างกายเราปรับตัว ดังนั้นเราจึงควรบริโภคคาเฟอีนแต่พอดี
ที่มา: Ted-ED
เรียบเรียง: SignorScience